พระอุปคุต เทพเจ้าปราบมาร พระอรหันต์สะดือทะเล

พระอุปคุต หรือ พระบัวเข็ม เป็นพระพุทธรูปที่สร้างขึ้นเพื่อแทนพระอรหันต์สาวกของพระพุทธเจ้าที่สำคัญรูปหนึ่ง ที่มีความเป็นเลิศทางอิทธิฤทธิ์เช่นเดียวกันกับ พระโมคคัลลาน์ เชื่อกันว่าพระอุปคุตมีอิทธิฤทธิ์ปรามพระยามาร มีเรื่องเล่าว่าท่านได้เป็นพระอรหันต์หลังจากพุทธกาลแล้ว 200 ปี โดยจำพรรษาอยู่ที่สะดือทะเล และท่านเคยปราพระยามาร (พระยาวัสวดี) จนราบคาบ นอกจากจะเรียกว่า พระอุปคุต แล้วยังมีการเรียก พระอุปคุตเถระ หรือ พระเถรอุปคุต ชื่อนี้เรียกเป็นภาษาชาวบ้าน โดยนำเอาคำว่า เถระ อันเป็นสัญลักษณ์ที่ชี้บอกถึงความมั่นคง ในพระธรรมวินัย หรือบวชพระครองเพศสมณะมาแล้วตั้งแต่ ๑๐ พรรษาขึ้นไป และยังมีชื่อเรียกอื่นๆ อีก ดังเช่น พระนาคอุปคุต พระกีสนาคอุปคุต ฯลฯ

ในปัจจุบันในหมู่ชาวล้านนายังเชื่อกันว่า พระอุปคุตนั้นยังมีชีวิตอยู่ ในทุกวันขึ้น 15 ค่ำที่ตรงกับวันพุธ ชาวล้านนาจะเรียกว่าเป็น วันเพ็งปุ๊ด พระอุปคุตจะออกบิณฑบาตในร่างเณรน้อย และจะออกมาเวลาเที่ยงคืน จนกระทั่ง ตี๋นฟ้ายก หรือแสงเงินแสงทองออกมา จึงเนรมิตกายหายไป เชื่อกันว่า หากผู้ใดมีบุญบารมีได้ใส่บาตรพระอุปคุต มักทำให้ร่ำรวยเงินทอง ปราศจากภัยทั้งปวง มีสมาธิจิตดี ไม่หลงลืม ชีวิตเป็นสุข  ด้วยเหตุนี้จึงเกิดประเพณีตักบาตรกลางคืนขึ้น

รูปลักษณะของพระอุปคุต ที่เป็นรูปเคารพโดยทั่วไป มักทำเป็นรูปองค์พระนั่งอยู่ภายในหอยสังข์ มีขนาดศีรษะค่อนข้างใหญ่ เน้นส่วนคิ้ว ตา จมูกให้เห็นชัดเจน และเนื่องจากที่อาศัยจำพรรษาของพระอุปคุตอยู่ในปราสาทแก้วกลางมหาสมุทร จึงมักทำรูปสัตว์น้ำเป็นสัญลักษณ์ประกอบอยู่ด้วยเสมอ ที่มาของการเรียกว่า พระบัวเข็ม นั้นเนื่องจากเป็นปางที่ พระอุปคุต ท่านเข้านิโรจสมาบัติในสะดือทะเล และเป็นพระพุทธรูปที่มีพุทธลักษณะที่ดูจะผิดแปลกแตกต่างไปจากพระพุทธรูปองค์ อื่นๆมาก พระอุปคุต หรือ พระบัวเข็ม นั่น ท่านจะนั่ง บนฐานกุ้ง หอย ปู ปลา และบนพระเศียรมีใบบัวคว่ำลงมาคลุม มีตุ่มนูนเล็กๆ ขึ้นบริเวณพระนลาฏ พระชานุ พระพาหา และปลายพระบาทขององค์พระ เรียกว่า“เข็ม” อันเป็นเครื่องหมายที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุหรือพระธาตุของพระอรหันต์ต่างๆ

จะสังเกตุได้ว่าเข็มติดอยู่ 9 จุด คือที่หน้าผาก 1 ไหล่ 2 สะโพก 2 มือ 2 เข่า 2 เดิมนั้นไม่มีการติดเข็มที่พระอุปคุต แต่ใช้พระบรมสารีริกธาตุติดที่องค์พระ 9 จุดดังกล่าว จึงเป็นที่มาของชื่อ พระบัวเข็ม ชาวล้านนารู้จักพระอุปคุต ในนามผู้ปกป้องคุ้มครองภัย โดยเฉพาะการมีปอยหลวง งานพิธีกรรมของส่วนรวม จะมีการอาราธนาพระอุปคุตขึ้นจากแม่น้ำ มาคุ้มครองการจัดงาน เพื่อมิให้เกิดเหตุเภทภัย และให้งานลุล่วงไปด้วยดี

วิธีสวดขอลาภ ให้จุดธูปเทียนบูชา พร้อมกับดอกไม้หอม เครื่องหอม น้ำหอมต่างๆ เทหยดใส่ในขันน้ำมนต์ ณ ที่บูชาพระ ในร้านค้าขาย หรืออาคารสำนักงาน แล้วอธิษฐานขอให้กลิ่นควันธูปเทียน ลมพัดไปทางไหน ขอให้ดลใจผู้คนเข้ามาอุดหนุนตลอด ขอให้ดำเนินกิจการด้วยความราบรื่น มีความสำเร็จสมปรารถนาทุกประการ

ที่มา http://www.horamahawed.com/content.php?cate=kong_kang&id=19, http://www.horamahawed.com/content.php?cate=kong_kang&id=20